Écouter et lire Tout seul de Nicos Panayotopoulos
Les raisons d’une chronique
La façon avec laquelle ce livre est arrivé jusqu’à moi ne justifie pas à elle seule une recension dans cette revue. Le lien avec la musique et la cuisine, même lointain, n’est pas évident. J’aurais bien pu en tisser un, mais son artificialité et sa minceur auraient étiolé ma volonté de bien faire. Avec mon ami Yiannis Stefanakos, qui a pu lire Tout seul en français avant de le découvrir en grec, nous avons décidé de nous livrer à une expérience sensorielle : proposer un accompagnement sonore pour ce récit autobiographique.
Chair et pensée
Tout seul est une introspection. C’est aussi l’introspection d’un auteur déjà rompu aux démarches réflexives, introspection d’introspection dira-t-on peut-être. Comme tout récit autobiographique, c’est une mise à nu qui tente malgré elle de rendre universels les thèmes abordés : la transmission, la médiation, les liens de différentes natures, le temps, les peurs. Ici, Nicos Panayotopoulos est conscient de la dimension « généralisante » du « je » singulier. Il intègre parfois le lecteur dans son écriture et le prend à partie. Le sous-titre ne l’annonce-t-il pas ? Saurait-on n’être prophète que pour soi ? Dans Tout seul, il explore de manière fine la médiation entre son père et lui-même puis avec son fils. Le bois que l’on caresse, la table qui sépare et qui met en relation, la musique qui agace, le geste qui énerve. Peu importe, le lien est tissé, fût-il conflictuel. Les voix s’entremêlent, il a fallu cet élément facilitateur. L’auteur ose aussi mettre à l’épreuve le lien biologique et la transmission culturelle : qu’est-ce que ressembler ? Il tente pudiquement de concilier la conscience et ce que l’éducation a imprimé en nous à notre insu. Il tente et nous offre aussi la leçon d’humilité qui va avec. Il tente tout en sachant le poids. Dans une société grecque en contraste, aussi délicate que brutale, Nicos Panayotopoulos détricote l’emprise des traditions, de la bureaucratie et le carcan des représentations. Il conte les regrets et les désirs mêlés. Il conte les secrets et l’histoire familiale avec une grande sobriété et une langue épurée. Rendons ici hommage à Gilles Decorvet qui a su ne pas enjoliver pour son plaisir un langage tendu et incisif.
Nicos Panayotopoulos (2018), Tout seul, Paris, Les Éditions du Sonneur (Ce que la vie signifie pour moi), 80 p.
La playlist de Yiannis
- Dee Dee Bridgewater – Song For My Father [Horace Silver]
- Cal Massey – Father And Son
- Alison Krauss & Union Station – Paper Airplane
- Isabelle Boulay – Les mensonges d’un père à son fils [Serge Reggiani]
- Nostalgia 77 – The Garden
- Otis Taylor – Lost My Guitar
- Philip Glass – The Photographer: A Gentleman’s Honor
- Mercedes Sosa – El Angel De La Bicicleta
- Sory Kandia Kouyaté – N’na (Maman)
- Tony Scott – Memory of My Father
- Dorado Schmitt – Tout seul
« Hidden » track - Panos Gavalas – Plirofories Kakes [Mpampis Mpakalis]
Ακούγοντας και διαβάζοντας τον « Ολομόναχο » του Νίκου Παναγιωτόπουλου
(Traduction Margarita Franeli — μετάφραση Μαργαρίτα Φρανέλη)
Γιατί αυτό το άρθρο
Ο τρόπος που αυτό το βιβλίο έφτασε στα χέρια μου δεν δικαιολογεί από μόνος του ένα κριτικό σημείωμα σε τούτο το περιοδικό. Δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια μακρινή έστω σχέση του βιβλίου αυτού με τη μουσική ή την κουζίνα. Θα μπορούσα κάλλιστα να σκαρφιστώ κάτι που να τα συσχετίζει, αλλά θα ήταν τόσο τεχνητό και αδύναμο που θα υπέσκαπτε κάθε καλή μου πρόθεση. Με τον φίλο μου τον Γιάννη Στεφανάκο, που διάβασε τον « Ολομόναχο » στα γαλλικά πριν από την ελληνική του έκδοση, αποφασίσαμε να παραδοθούμε σε μια αισθητηριακή εμπειρία: να προτείνουμε μια ηχητική επένδυση γι’ αυτήν την αυτοβιογραφική αφήγηση.
Σάρκα και λογισμός
Το « Ολομόναχος » είναι μια ενδοσκόπηση. Και μάλιστα είναι η ενδοσκόπηση ενός συγγραφέα που ήδη έχει λιώσει πολλές σόλες στους δρόμους της διανόησης, η ενδοσκόπηση της ενδοσκόπησης θα μπορούσαμε να πούμε. Όπως και κάθε αυτοβιογραφική αφήγηση, αποτελεί ένα ξεγύμνωμα που επιχειρεί, ακουσίως, να προσδώσει οικουμενικότητα στα θέματα που πραγματεύεται: τη μεταβίβαση, την επικοινωνία, τους δεσμούς κάθε φύσεως, τον χρόνο, τους φόβους. Εδώ, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος έχει συνείδηση της γενικευτικής διάστασης του ατομικού « εγώ ». Ενίοτε ενσωματώνει τον αναγνώστη στη γραφή και τον καθιστά κοινωνό. Δεν το δηλώνει, άλλωστε, ο υπότιτλος; Μπορεί κανείς να είναι προφήτης για λογαριασμό κάποιου άλλου πλην του εαυτού του; Στον « Ολομόναχο », ερευνά αριστοτεχνικά τις γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στον πατέρα του και τον ίδιο και κατόπιν ανάμεσα στον ίδιο και τον γιο του. Το ξύλο που χαϊδεύει, το τραπέζι που χωρίζει και που φέρνει κοντά, η μουσική που τσατίζει, η πράξη που εξοργίζει. Δεν έχει και μεγάλη σημασία, ο δεσμός υφαίνεται, έστω και μέσα από συγκρούσεις. Οι αφηγηματικές φωνές μπλέκονται. Είναι ο αναγκαίος καταλύτης. Ο συγγραφέας τολμά ακόμα να θέσει σε δοκιμασία τον βιολογικό δεσμό και τη μεταβίβαση της πολιτισμικής κληρονομιάς: τι σημαίνει μοιάζω; Επιχειρεί δειλά να συμφιλιωθεί με τη συνείδησή του και με όσα εν αγνοία μας έχει χαράξει μέσα μας η εκπαίδευση. Επιχειρεί και επιπλέον προσφέρει ένα συνοδό μάθημα ταπεινότητας. Το επιχειρεί γνωρίζοντας καλά τη βαρύτητά του. Στην ελληνική κοινωνία των αντιθέσεων, την ευαίσθητη και βάναυση συνάμα, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος δυναμιτίζει τα βαρίδια των παραδόσεων, τα γρανάζια της γραφειοκρατείας και τη μέγγενη του καθωσπρεπισμού. Αφηγείται καημούς και όνειρα ανάκατα. Αφηγείται τα μυστικά και την οικογενειακή ιστορία με μεγάλη λιτότητα και αφτιασίδωτη γλώσσα. Τα εύσημα στον Gilles Decorvet που κατάφερε να μην εξωραΐσει για το κέφι του μια γλώσσα ηλεκτρισμένη και αιχμηρή.
Νίκος Παναγιωτόπουλος (2018), Ολομόναχος, Εκδόσεις Μεταίχμιο, σ. 104
H playlist του Γιάννη
- Dee Dee Bridgewater – Song For My Father [Horace Silver]
- Cal Massey – Father And Son
- Alison Krauss & Union Station – Paper Airplane
- Isabelle Boulay – Les mensonges d’un père à son fils [Serge Reggiani]
- Nostalgia 77 – The Garden
- Otis Taylor – Lost My Guitar
- Philip Glass – The Photographer: A Gentleman’s Honor
- Mercedes Sosa – El Angel De La Bicicleta
- Sory Kandia Kouyaté – N’na (Maman)
- Tony Scott – Memory of My Father
- Dorado Schmitt – Tout seul
« Hidden » track -
Πάνος Γαβαλάς – Πληροφορίες κακές [Μπάμπης Μπακάλης]
